Samsun'da olgunlaşan Milli Mücadele ruhu 105. yılında

Büyük Önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk'ün 19 Mayıs 1919'da Samsun'a çıkıp Milli Mücadele'nin ilk adımını atmasının üzerinden 105 yıl geçti.

AA muhabirinin tarihi kaynaklardan derlediği bilgilere göre, Mondros Mütarekesi'nin 30 Ekim 1918'de imzalanmasından sonra İzmir Yunanlar, Adana Fransızlar, Antalya ve Konya İtalyanlar tarafından işgal edildi. Urfa, Maraş, Antep, Merzifon ve Samsun'a İngiliz askerleri çıktı, İngiliz Donanması 13 Kasım 1918'de İstanbul önlerine demir attı.

Vatan toprağını korumak için yıllarını cephelerde geçiren, Yıldırım Orduları Grup Komutanlığından 3 Kasım 1918'de İstanbul'a dönen Mustafa Kemal, yurdun kurtulması için harekete geçti.

Samsun ve çevresindeki Rumlar, 17-18 Mart 1919'da Samsun'a asker çıkaran İngilizlerin de desteğiyle çete baskınları yapıp kargaşa çıkararak, Mondros Ateşkes Antlaşması'nın 7. maddesi gereği bölgeyi İtilaf Devletlerinin işgaline açmak istiyordu.

Bu gelişmeler üzerine Türk halkı kendini savunmak için teşkilatlanmaya, can ve mal güvenliklerini korumaya çalışınca bu durumdan endişe eden İngiliz Yüksek Komiserliği ve Karadeniz Ordusu Başkumandanlığı, 21 Nisan 1919'da İstanbul Hükümeti'ne nota vererek, bölgedeki gerilimin yatıştırılmasını, Rumlara karşı yapılan sözde saldırıların önlenmesini talep etti.

Bölgede asayişi sağlaması için 9. Ordu Müfettişi olarak görevlendirilen Mustafa Kemal, İzmir'in işgal edildiği 15 Mayıs 1919'un ertesi günü, Bandırma Vapuru ile İstanbul'dan yola çıktı.

Mustafa Kemal ve arkadaşları, Samsun'a ilk adımlarını 19 Mayıs'ta Reji İskelesi'nden attı. Birinci Dünya Savaşı'nda Ruslar tarafından kentin bütün iskeleleri bombalanmış ancak sadece Fransızlara ait Reji (Tekel idaresi) İskelesi sağlam kalmıştı. Fransızlar o dönemde Samsun'da kurulu bir fabrikada sigara üretiyordu. İskelenin adı bu nedenle "Tütün İskelesi" olarak da geçiyordu.

Samsun'a gelişinin İngilizlerde tedirginlik oluşturması üzerine Mustafa Kemal, Samsun'da 6 gün kaldıktan sonra 25 Mayıs'ta Havza'ya geçti.

Kurtuluş'a giden yolda Mustafa Kemal Paşa'nın ikinci durağı olan Havza'da ilk miting de gerçekleştirildi. Mustafa Kemal Paşa'nın talimatıyla yapılan mitingde, İzmir'in işgali protesto edildi.

Bir sonraki durağı Amasya olacak Mustafa Kemal, 18 gün boyunca Havza'da Milli Mücadele için önemli çalışmalar yürüttü.

Havza'daki hareketlilikten haberdar olan İngilizlerin yaptığı baskı ile 9. Ordu Müfettişliği görevinden alınması üzerine Mustafa Kemal, Havzalılara sivil olarak veda etti.

Gazi Mustafa Kemal ve silah arkadaşlarının Samsun'a çıkarak yaktığı Milli Mücadele meşalesi sırasıyla Amasya, Erzurum ve Sivas'ta da yakılarak tüm yurda yayıldı. Milli Mücadele sonunda 29 Ekim 1923'te kurulan Türkiye Cumhuriyeti, bu yıl 101. yaşına giriyor.

- "Türk milletini hem bölgesinde hem de dünyada etkin güç olmaktan uzaklaştırmak istiyorlar"

Ondokuz Mayıs Üniversitesi (OMÜ) Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürü Prof. Dr. Kaya Tuncer Çağlayan, AA muhabirine, Türk milleti olarak İslamiyet öncesi ve sonrasında dünya tarihine yön veren büyük bir milletin mensupları olduklarını söyledi.

Yirminci yüzyılın başına gelindiğinde dünyada yeni bir düzen kurulduğuna işaret eden Çağlayan, "Bu yeni düzen içinde Avrupa'nın hakim güçleri, İngiltere, Fransa, İtalya ve diğerleri, Türk milletine Osmanlı Devleti şahsında hayat hakkı tanımak istemiyor. Birinci Dünya Savaşı'nı bitiren, özellikle bizimle ilgili olan Mondros Mütarekesi'nden sonra Türk toplumunu Anadolu'yu küçük bir yere sıkıştırmak istiyorlar." diye konuştu.

Hakim güçlerin burada bazı amaçları olduğunu belirten Çağlayan, şu değerlendirmede bulundu:

"Türk milleti hem İslam Birliği politikası izlemesin, Orta Doğu'dan, Arap coğrafyasından koparmak hem de Hazar Türkleriyle ilişkimizi koparmak adına, doğuda bir Kürdistan ve Ermenistan devleti kurmak, batıda Yunanistan'ı büyütmek istiyorlar. Böylece tekrar Türk milletini hem bölgesinde hem de dünyada etkin güç olmaktan uzaklaştırmak istiyorlar. İşte Milli Mücadele, Batı'nın geliştirdiği Sevr projesi olarak tanımlayabileceğimiz, Türk milletini bölgeden ve dünyadan uzaklaştırmak veya etkisini kırmak adına Türklere dayatılan bu projeyi reddeden mücadelenin adıdır. Yani Türk milleti kültürüyle fiziki varlığıyla tarihten aldığı misyonu, yani insanlık adına hizmet etme misyonunu yarınlara taşımak adına bu mücadeleyi vermiştir."

- "(Mustafa Kemal) Türk milletini ayağa kaldıran hareketi başlattı"

Çağlayan, ümitsizliğin zirveye çıktığı bir dönemde Mustafa Kemal Atatürk'ün Milli Mücadele hareketinin lideri olarak tekrar Türk milletini ayağa kaldıran hareketi başlattığını vurguladı.

Mustafa Kemal Paşa'nın Samsun'u kendisinin tercih ettiğini dikkati çeken Çağlayan, sözlerini şöyle sürdürdü:

"Ama biraz da şartlar onu oraya getirmiştir. Yani kendi tercihi olmasının sebebi, Samsun bölgesel bir merkezdi, günümüzde olduğu gibi. Karadeniz'de en büyük şehir şu an ama aynı zamanda Samsunluların Karadeniz halkı içinde Mustafa Kemal Paşa'ya öz güven verecek potansiyele sahip olması... Tabii Karadeniz'de bir Pontus devleti oluşturma girişimleri var. Samsun'da, Yunanistan'ın desteğiyle İstanbul'daki Patrikhanenin organize ettiği, Samsun Amasya Metropolitliği Germanos'un koordine ettiği bir Pontus faaliyeti var. Eski adıyla Engiz, 19 Mayıs ilçemize bağlı Nebiyan Dağı'nda yaklaşık 40 Pontuslu çete var. Burada ciddi Pontus baskısı var. Bunlar Müslüman köylere, Türk köylerine taarruz ediyor, saldırıyorlar. Birtakım çatışmalar var. Bundan dolayı da rahatsızlık var ama Samsun Metropolitliği, 'Türkler Rum köylerine saldırıyor' şeklinde durumu aksettirince İngiltere nota veriyor Osmanlı hükümetine. O tarihte Damat Ferit Paşa hükümette. Hükümet de askeri tedbirleri alacağını ve bu tedbirler kapsamında bir ordu müfettişliği kurulacağını, Samsun ve Karadeniz'de, Anadolu'da bu müfettişlik mahiyetiyle asayişin sağlanacağını beyan etti. Bu göreve Mustafa Kemal Paşa seçiliyor. Görev bölgesi ve görevin yetki alanını bizzat Mustafa Kemal Paşa kendi çalışarak genişletiyor Genelkurmay'da. Kabaca Ankara'yı merkeze alırsanız, Ankara'nın doğusunun tamamında neredeyse hem askeri müfettiş hem de mülki müfettiş olarak iki müfettişlik yetkisini üzerine alıyor. Dolayısıyla burada icra görevi var. Atama yapabiliyor, görevden alabiliyor."

- "Samsun, Mustafa Kemal Paşa'nın fikirlerini ilk test ettiği yerdir"

"Mustafa Kemal Paşa'nın gelmesi hem tarihi olayların bir sonucudur hem de biraz kendi tercihidir." diyen Çağlayan, şu görüşleri dile getirdi:

"Samsun'dan başlayıp bütün vatana, yurda dönük bir Milli Mücadele'nin başlaması için gelmiştir diyebiliriz. Mustafa Kemal Paşa'nın Milli Mücadele fikri İstanbul'da doğmuş ama Samsun'da olgunlaşmıştır. Samsun, Mustafa Kemal Paşa'nın fikirlerini ilk test ettiği yerdir. Milli Mücadele'nin liderleri askerler olacak ama hareketin öznesi asıl milletin bizzat kendisi olacak. Dolayısıyla milletin bu davete, yani mücadeleye davete icabet edip etmeyeceğini Mustafa Kemal Paşa ilk kez Samsun ve Havza'da test etmiştir. Halkın önde gelen isimleriyle yapmış olduğu görüşmelerde ve diğer faaliyetlerde, özellikle Havza mitinglerinde o coşkuyu görünce bu hareketi gerçekleştirebileceğini kavramıştır. Zaten 1924'te tekrar Samsun'a geldiğinde bunu ifade edecektir; 'Ben Samsun'u gördüğüm zaman, bütün tasavvurlarımın gerçekleşebileceğine inandım.' diye. Bu, Samsun'un Milli Mücadele'nin ilk ateşinin, ilk kıvılcımın yakıldığı yer olması açısından önemlidir."

Büyük bir zafer kazanıldığının altını çizen Çağlayan, sözlerini şöyle tamamladı:

"Milli Mücadele'nin iki amacı başarıyla hayata sokulmuştur. Birincisi vatanın bölünmez bütünlüğü ki Erzurum ve Sivas Kongrelerinde alınan. İkincisi ise milli iradeye dayalı demokratik bir cumhuriyetin inşa edilmesi süreçleri. Her ikisi adım adım yürütülmüştür. Bugün baktığımızda, milletimiz çok şükür dünyada saygın bir yere sahip. Türkiye ve Türk dostu pek çok ülke var. Soydaşlarımız var ve Türkiye Yüzyılı politikası doğru bir politikadır. 85 milyon nitelikli, eğitimli, donanımı güçlü bir Türkiye, dostlarıyla birlikte inşallah 21. yüzyılın belirleyici gücü olacaktır. Kendi içlerimizdeki birlik ve beraberliğimizi koruduğumuz müddetçe dünyanın bizden alacağı, öğreneceği ve dünyaya medeniyet olarak hizmet edeceğimiz daha çok şey bulunmaktadır."