EMİRDAĞ KURUDERE KÖYÜNDE BULUNAN ADAK STELLERİ

Emirdağ yöresi, birçok medeniyet tarafından yurt edinilmiş, inanç ve kültür bakımından zengin bir bölgedir. Yerel tanrılardan Zeus Alsenos, Zeus Petarenos ve Zeus Orokhoreites’ in birlikte tapınım gördükleri bir yer de, Afyon ili, Emirdağ ilçesi, Kurudere köyü yakınındaki Yanal mevkiinde tespit edilmiştir. Bu bölge Zeus tanrılarının kutsal alanıdır.   

Kurudere çevresinde tespit edilen arkeolojik eserler geniş bir alana yayılmıştır. Kurudere’ nin 2,5 km. güneyindeki Çağıllı burunda ise antik izler vardır. Burada büyük pithoslar, çeşitli kabartmalar, büyük bazalt blokları ve duvarlardan alındığı belli olan taşlara da rastlanır. Blokların boyutu 4 metreye ulaşır. 20 km. kuzeyde de benzer bazalt blokları saptanmıştır. Yanal mevkiinin yaklaşık 500 m. güneyinde ise Derbent Mezarı mevkii adı verilen ve antik kalıntılar içeren bir alan bulunmaktadır. Burada taş bloklarının ele geçmesi büyük bir ihtimalle bir mezarlığa işaret edebilir (Drew-Bear-Naour, 1990: 1918). Buluntuların geniş bir alana yayılması Yanal mevkii adlı bölgede, kutsal alanı ile birlikte bir yerleşim merkezinin bulunduğunu yolunda yorumlanmıştır (Drew-Bear- Naour, 1990:1917).

1964-1967 yılları arasında, satın alma yoluyla, Anadolu Medeniyetleri Müzesine 376 ve İstanbul Arkeoloji Müzeleri’ne de 46 adet Zeus Alsenos, Zeus Petarenos ve Zeus Orokhoreites adak steli ile 3 adet ana tanrıçaya (Kybele ?) adanmış heykelcik ve 1 adet Zeus’ a adanmış büst kazandırılmıştır. Kazandırılan adak stellerinin büyük çoğunluğu Emirdağ Kurudere Köyü’nde bulunmuştur. 

Adak stelleri yapıldıkları dönemi bütün özellikleriyle yansıtması bakımından büyük öneme sahiptir. Kurudere kaynaklı stellerde sıklıkla adak adayanlar betimlenmiş ve Zeus çeşitli varyantlarıyla tapınım görmüştür. Bu da bize geniş bir alanda ufak bir kutsal alan olduğunu ve bir çok bölgeden gelen insanların benzer bir paydada buluşarak adak adadıklarını düşündürebilir.

Stellerin yapıldıkları dönemde bölge Roma’nın egemenliği altında olup eyalet sistemiyle yönetilmektedir. Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesinde bulunan adak stelleri ortalama yüz yıllık bir dönemi kapsar. Bu steller Roma Dönemi nde Frigya Bölgesinde yapılmıştır. Frigya bölgesi günümüzde, yaklaşık olarak Ankara, Afyonkarahisar ve Eskişehir illerinin tümünü, Konya, Isparta ve Burdur illerinin kuzey, Kütahya ilinin ise batı bölümünü kapsamaktadır. 

Kurudere stellerinde kadınların saçları ortadan ikiye ayrılmıştır. Bu saç modasına bakılarak bir tarihlemeye gidildiğinde, Kurudere stelleri genel olarak M.S. 2. yüzyılın ikinci yarısı ile M.S. 3. yüzyılın ilk çeyreğine tarihlenir. Bu dönem Severuslar Dönemine (M.S.190-235) denk gelmektedir. Bu stellerde kullanılan taş çoğunlukla Yukarı Tembris Ovası, Dokimeion’a ait taş ocakları ve Kurudere yakınlarında Emirdağı eteklerinde bulunan taş ocaklarıdır. Adak stellerinde, genelde beyaz mermer, gri damarlı beyaz mermer ve çok az da olsa kireçtaşı kullanılmıştır. Stellerden en büyüğü 21,6 cm. yüksekliğinde, 25,1 cm genişliğinde ve 2,7 cm kalınlığındadır.

Kurudere stellerinden 12 tanesi büst şeklinde betimlenirken 53 tanesi tek olarak, sivri külah başlıklı ve tüm vücudu kapatan, pelerin benzeri bir giysi giymiştir. Kurudere stelleri üzerinde bu tür kıyafet giymiş, erkek olduğu düşünülen 69 adak steli vardır. Bu türden kıyafetin günümüz çobanları tarafından giyildiği bilindiği için, kıyafet çoban kepeneğine benzetilmiştir. 

Kurudere kaynaklı stellerden:

Anadolu Medeniyetleri Müzesinde bulunan 66 ve İstanbul Arkeoloji Müzelerinde bulunan 17 adedi Zeus Alsenos’a adanmıştır (Zeus Alsenos, köylüler için çok önemli olan sürülerin ve tarımın koruyucu tanrısı işlevine sahiptir. Ayrıca tanrının, ağaçların ve kutsal koruluğun da koruyucusu olduğu kabul edilmektedir.)

Anadolu Medeniyetleri Müzesinde bulunan 13 ve İstanbul Arkeoloji Müzelerinde bulunan 5 adedi Zeus Petarenos’a adanmıştır (Petarenos kutsal alanı Emirdağ yakınlarında, Orkistos yöresindeki Bağlıca’ da lokalize edilmiştir. Son buluntular ve araştırmalar ise, kutsal alanın Amorion sınırları içinde “Appolenoi Halkı nın” yaşadığı Kurudere köyü yakınındaki Yanal mevkiinde yer aldığını ortaya koymaktadır)

Anadolu Medeniyetleri Müzesinde bulunan 1 ve İstanbul Arkeoloji Müzelerinde bulunan 2 adedi Zeus Orochoreites’ a adanmıştır (Zeus Orochoreites’ in aynı kutsal yerde birlikte tapınım gördüğü Zeus Alsenos ve Zeus Petarenos gibi şifa işlevi taşıdığını işaret eder. Orochoreites epithetonunun “Dağda Oturan” anlamına geldiği ve söz konusu dağın da Emirdağ olduğu yolundadır (Tuğrul, 1967: 42)) 

41 tanesi ve 174 tanesi yazısızdır. 

Anadolu Medeniyetleri Müzesinde bulunan stellerin 3 adedi Zeus Ampeleites’e adanmıştır. Stellerin birinde yavrusunu emziren bir at, birinde yan yana, kollarını göğüs üzerinde bağlamış iki kadın, iki erkek toplam dört insan figürü, bir diğerinde ise ortada bir Zeus büstü ve altındaki frizde öküz betimleri işlenmiştir. 

Not: Makale hazırlanırken Pınar Asal’ın İstanbul Arkeoloji Müzelerindeki Afyon Emirdağ Kaynaklı Adak Stel ve Heykelcikleri, İstanbul Üniversitesi Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezinden istifade edilmiştir.