Bu yıl, büyük Türkmen şairi ve düşünürü Magtymguly Pyragy’nin doğumunun 300. yılı. Onu sadece bir şair olarak tanımlamak eksik kalır. Pyragy, hem bir halk önderi, hem bir dil devrimcisi, hem de çağlar ötesinden seslenen bir fikir adamıdır. Onun şiirleriyle ilk kez tanıştığınızda, bir ulusun ruhuna, özlemlerine ve iç dünyasına da tanıklık etmiş olursunuz.
18. yüzyılda yaşayan Magtymguly, daha genç yaşta kalemiyle toplumuna yön vermeye başladı. Dili, halkın diliydi. Yabancı etkilerin ve baskıların arttığı bir dönemde, Türkmen kimliğini ve birliğini savunmak için şiiri bir kalkan gibi kullandı. Halkına, “kendin ol” dedi. Diline, kültürüne, toprağına, insanına sahip çık çağrısı yaptı. Şiirlerini, sokakta yürüyen sıradan bir insan da anlayabilsin diye sade ve derin yazdı. İşte bu yüzden onun şiiri, hâlâ yaşıyor.
Türkmenistan Cumhurbaşkanı Serdar Berdimuhamedov’un da dediği gibi: “Magtymguly Pyragy, derin hikmet içeren dizeleri sayesinde halkın kalbinde ebedî bir yer edinmiştir.” Gerçekten de öyledir. Çünkü o, yalnızca yazmamış, yol göstermiştir. Cesareti, iyiliği, merhameti, adaleti, bilgiyi ve en çok da birliği savunmuştur. “Bir sofrada yemek yapılırsa, Türkmen’in kaderi yükselecektir” derken, sadece bir yemek metaforu kurmuyor; ulusal birliği, toplumsal dayanışmayı inşa ediyordu.
Magtymguly’nin “Türkmeniň” şiirinde geçen şu dizeler, onun vatanseverliğini anlatmaya yeter:
“Süleyman, Rüstem-u Zal, Jemşit oňa bolmuş geda,
Günde ýüz müň salsa leşger, degmez şanyň belasy.”
Bu mısralar, yalnızca bir milletin destansı gücünü değil, aynı zamanda halkın kendine duyduğu güveni de simgeliyor. Ona göre bir millet, ancak birlikte ayakta kalır. Vatanı terk edenin, köklerinden uzak kalan bir yaprak gibi savrulacağını söyler:
“Önüp-ösen öz ýurduňdan aýrylma.”
Magtymguly’nin değindiği bir başka önemli alan da kadındır. Özellikle annenin ailedeki rolünü yüceltmiş; kız çocuklarının eğitimini, toplumun temel direklerinden biri olarak görmüştür. Onun dizelerinde kadına duyulan saygı, gelecek kuşakların inşasındaki sorumlulukla iç içedir.
Bugün onun adına dünyanın dört bir yanında anma törenleri düzenleniyor. TÜRKSOY’un 2024 yılını “Magtymguly Pyragy Yılı” ilan etmesi, sadece Türkmen halkı için değil, tüm Türk dünyası için önemli bir mesajdır. Birleşmiş Milletler’in New York’taki binasında düzenlenen anma etkinliği, bu şairin evrenselliğini tescilleyen bir başka örnektir.
Magtymguly’nin eserleri, Avrupa'da bile yankı bulmuştur. 19. yüzyılda Macar doğubilimci Wamberi tarafından Almancaya çevrilen şiirleri, Türk halklarının edebi mirasının Batı’ya açılan kapılarından biri olmuştur.
Pyragy, hem bir bireyin içsel dünyasını hem de bir halkın kolektif vicdanını şiirle anlatabilmiş nadir şairlerden biridir. Onun dizeleri hâlâ yankılanıyorsa, bu onun ruhunun ölümsüzlüğündendir:
“Bir ýaman söz ýürek bular,
Ýagşyny älem arzuwlar.”
Bugün Magtymguly’ye dönüp bakmak, aslında kendimize bakmaktır. Kim olduğumuzu, nereden geldiğimizi ve nereye gitmemiz gerektiğini onun dizelerinde tekrar tekrar keşfedebiliriz. Çünkü o, hem geçmişimizi hem geleceğimizi şiirle yazan bir bilgedir.
Derya Soysal
Kaynakça
Ataniyazova, G., & Jeyhunov, M. (2024). Magtymguly Pyragy’nin felsefi mirası ve ulusal kimlikteki yeri. Aşkabat Üniversitesi Yayınları.
Gulgeldiyeva, Ş. (2023). Magtymguly’nin dünya edebiyatındaki yeri. Türkmenistan Edebiyat Akademisi Dergisi.
Müftiler, R. (2023). Magtymguly Pyragy: Dili ve Halkla Etkileşimi. Orta Asya Araştırmaları Enstitüsü.
Nuryadyyeva, G. (2018). Magtymguly’nin şiir evreni. Türkmen Dil ve Edebiyatı Dergisi.
Nuryadyyeva, G. (2023). Magtymguly Pyragy’nin Temaları. Bilge Şairler Serisi, 2(4), 65–79.
Orazdurdiyevna, Ş., Vepayevna, H., & Maksadovna, B. (2023). Türkmen Edebiyatında Magtymguly’nin Yeri. Edebi Miras Dergisi.
Turksoy. (2024). 2024 Magtymguly Pyragy Yılı ilanı ve etkinlik takvimi. https://www.turksoy.org
Yorum Yazın
Facebook Yorum